Informatie over 3d videokaarten

Algemeen

Hoewel de naam anders doet vermoeden, zijn lang niet alle videokaarten insteekkaarten. Moderne moederborden beschikken steeds vaker over een ‘onboard’ videokaart, wat wil zeggen dat alle benodigde grafische chips direct op het moederbord zijn aangebracht. Je hebt dan in principe geen losse videokaart meer nodig. Echter, een onboard kaart is vaak te langzaam voor het spelen van 3d-spellen of het werken met 3d-programma's zoals Windows Aero.

Interface

De interface (Engels voor 'aansluiting') is de manier waarop een videokaart op het moederbord wordt aangesloten. Er zijn hierin meerdere mogelijkheden zoals agp, pci en pci-express. De agp-aansluiting is eigenlijk verouderd en wordt nauwelijks meer gebruikt. Moderne videokaarten werken met een pci-express-aansluiting.

Onboard

Voor de meeste kantoortoepassingen zal een onboard videokaart zonder eigen geheugen prima volstaan. Ben je echter van plan om nieuwe 3d-spellen te spelen, Windows Aero te gebruiken of om video's te bewerken, dan kun je beter kiezen voor een losse videokaart. Losse videokaarten beschikken, naast gespecialiseerde 3d-chipsets, ook over een eigen geheugen. Ook hebben losse videokaarten vaak meerdere aansluitingen, bijvoorbeeld voor een extra monitor en/of een (hd)-televisie.

Geheugen

Voor videokaarten geldt hetzelfde als voor pc’s: hoe meer geheugen en hoe hoger de geheugensnelheid, hoe beter de prestaties. Onboard videokaarten reserveren altijd een deel van het ram-geheugen van de pc, waardoor die over minder geheugen kan beschikken en dus trager wordt. Losse videokaarten beschikken over hun eigen geheugen, wat minder belastend is voor de rest van het systeem. Ook is dit geheugen vaak een stuk sneller dan normaal ram-geheugen, wat de prestaties ten goede komt. Het geheugen in pc's en laptops is meestal ddr3-geheugen, terwijl veel videokaarten al met het snellere ddr4 of zelfs ddr5 werken.

Chipset

De chipset (ook wel: grafische processor) vormt net als bij de pc het hart van de videokaart. De chipset zal dan ook voor het grootste deel de snelheid en mogelijkheden bepalen. Voor het spelen van de nieuwste games op maximaal detailniveau of het bewerken van videobeelden, is een uiterst krachtige en moderne chipset nodig. Voor wat oudere spellen en kantoortoepassingen kan ook een wat minder recente chipset nog volstaan. Op dit moment wordt de markt voor losse videokaarten gedomineerd door nVidia en ATi/AMD, terwijl Intel juist veel goedkopere onboard-chips produceert. nVidia en ATi/AMD zijn zeer aan elkaar gewaagd: voor elke chipset die nVidia op de markt brengt, maakt ATi/AMD een tegenhanger, en andersom. De grafische kaarten voor consumenten van nVidia worden op de markt gebracht als 'GeForce'-kaarten en de kaarten van ATi/AMD heten 'Radeon HD'. Beide fabrikanten maken alleen het basisontwerp van een videokaart. De productie en verkoop wordt overgelaten aan andere fabrikanten zoals Asus, Club3D, EVGA, Gigabyte, MSI, PNY, Sapphire, Sparkle en XFX.

De snelheid van de chipset wordt door de fabrikanten meestal aangeduid als 'core-clock'. Hoe hoger de frequentie van de core-clock, hoe beter de algehele prestaties van de kaart zullen zijn. Om nog betere prestaties te krijgen zijn er tegenwoordig ook videokaarten verkrijgbaar met meerdere processors op één kaart. Deze worden door de fabrikanten meestal aangeduid door X2 achter het typenummer te zetten. Aangezien de chipset en het geheugen bij een videokaart direct aan elkaar gekoppeld zijn, hebben deze X2-kaarten ook altijd dubbel zoveel geheugen en een dubbele hoogte. Let dus op het formaat van deze kaarten, er is flink wat ruimte voor nodig in de computerkast!

Pixelshader

De pixelshader (ook wel: fragment-shader) is een relatief nieuw onderdeel van de moderne 3d-videokaart. De pixelshader zorgt ervoor dat de kleur van iedere pixel op het scherm zo wordt aangepast dat schaduwen, 'bumps' en andere visuele effecten op de juiste wijze getoond worden. De laatste jaren is hier een enorme vooruitgang in bereikt, en de pixelshader kan inmiddels worden gezien als één van de belangrijkste onderdelen van de videokaart. De pixelshader werkt op een aantal aparte miniprocessors die op een bepaalde snelheid werken. Deze snelheid (aangeduid in MHz) geeft voor het grootste deel aan hoe de prestaties zijn op het gebied van schaduwen en speciale effecten. De prestaties zijn verder afhankelijk van de versie van de pixelshadersoftware die door de videokaart wordt gebruikt, in combinatie met de versie die gebruikt wordt door het betreffende 3d-spel. Een combinatie van een nieuwe videokaart (met pixelshader 4.1) en een 3d-spel (ook met pixelshader versie 4.1) zorgt voor zeer overtuigende (schaduw-)effecten en een hoge graad van realisme in 3d-omgevingen. Dit realisme kan verder verhoogd worden door een videokaart aan te schaffen die om kan gaan met PhysX-berekeningen.

Uitgang

Een videokaart beschikt vrijwel altijd over twee of meer uitgangen, waarvan de tweede uitgang is bedoeld voor bijvoorbeeld een tweede monitor of televisie. Er zijn verschillende soorten uitgangen:

• VGA voor analoog beeld naar een (crt)-beeldscherm, te herkennen aan een langwerpig (blauw) stekkertje met ronde puntjes
• DVI voor digitaal beeld naar een beeldscherm (of tv), te herkennen aan een langwerpige (witte) aansluiting met vierkante puntjes
• TV-out voor analoog beeld en geluid naar de televisie, te herkennen aan de ronde coax-aansluiting
• HDMI voor digitaal beeld en geluid naar een hd-televisie, te herkennen aan de dunne platte aansluiting

Van dvi naar hdmi

Met een verloopstekker of verloopkabel kun je dvi omzetten naar hdmi. Zo kun je het beeld van je computer digitaal op een televisie bekijken. Let er wel op dat de dvi-aansluiting geen geluid meestuurt en er voor het geluid dan ook aparte kabels nodig zijn (bij voorkeur vanaf een (onboard) geluidskaart met een digitale S/PDIF-aansluiting). Dvi en hdmi zijn beide digitale aansluitingen en er is in principe geen kans op kwaliteitsverlies. Het aanschaffen van dure (gouden) kabels is meestal niet nodig. Wel zit er een maximum lengte aan de te gebruiken kabels, meestal ongeveer tien tot vijftien meter.

Van dvi naar vga

Vga is een aansluiting die al wat langer meegaat en een analoog componentsignaal gebruikt, terwijl dvi digitaal is. Er zijn goedkope verloopstekkers verkrijgbaar waarmee je van een dvi-aansluiting een vga-aansluiting kunt maken. Hiermee kan een laptop met een dvi-aansluiting probleemloos worden aangesloten op een wat ouder beeldscherm met een vga-aansluiting.